Kalıp Yargı Nedir? Toplumdaki Kalıp Yargılar

Kalıp yargı, toplum içindeki belli bir kesimce onaylanmış ve benimsenmiş düşünceye verilen isimdir. Kalıp yargılar toplumdaki büyük bir kesim tarafından artık kabul edilmiş düşünceler oldukları için onları değiştirmek oldukça zor hatta imkânsızdır denilebilir. Toplumlarda kalıplaşmış yargılar aynı inanca, aynı düşünce tarzına hatta çoğunlukla aynı yaşam tarzına sahip bireylerin, grupların oluşturduğu ve onlar sayesinde tüm topluma yayılan kalıp düşüncelerden oluşmaktadır. Bir yargının kalıplaşması için, çok uzun yıllar boyunca devam etmesi ve toplumdaki bireylerin genelinin davranışlarının, en azından bir süre, yargıdaki gibi olması gerekir. Fakat bir yargı kalıplaşır ise, onu silmek, kökünden yok etmek mümkün değildir. Kalıp yargılar genellikle evrensel yargılardan oluşmaktadır. Elbette yalnızca bir kültüre ait, ya da sadece bir din ile alakalı yargılar da bulunmaktadır. Herhangi bir yargı, yüzyıllarca devam ediyor ise, tüm toplumlar tarafından biliniyor, belki de kabul edilmiş olabilmektedir.

Sosyal Psikolojide Kalıp Yargı Nedir?

Sosyal psikolojide kalıp yargı, “stereotip” olarak da bilinmekte ve kullanılmaktadır. Herhangi bir topluluğa dâhil olan ya da bir grubun üyesi olan bireye ya da bireylere yönelik olan sabit, klasik, çok basitleştirilmiş, genele yayılan, çoğunlukla ön yargı içeren, o topluluğun ya da grubun diğer bütün üyelerinin ortak olarak sahip olduğu olumlu veya olumsuz özellikleri taşıyan düşüncelerdir. Sosyal psikolojide kalıp yargı, belirli bireyler veya bazı belli başlı davranış türleri hakkında yaygın olarak benimsenmiş, zihinlerde kalıcı olarak yer edinmiş herhangi bir düşünceye verilen isimdir.

Toplumsal Cinsiyet Kalıp Yargıları Nelerdir?

Toplumsal cinsiyet konusunda verilebilecek en basit ve akla ilk gelen kalıp yargı örneği; erkeklerin mavi, kızların ise pembe renk kıyafetlerin giymesi gerektiği, çoğu toplumlarda kalıplaşmış olan bir düşüncedir. Kadın şoförlerin kötü araba kullandığı da bir toplumsal cinsiyet kalıp yargısı örneğidir. Toplumsal cinsiyet rollerinden çıkartılan yargılar, bu kategoriye girmektedir. Tamamen kadın ve erkek üzerinden atıflarda bulunarak, genellemelerden yargılar oluşturulmaktadır. Kadınların evin düzeninden, temizliğinden ve yemeğinden sorumlu tutulması; erkeklerin ise evin ekonomik ayağından sorumlu tutulması gibi çok klasikleşmiş örnekler de verilebilir. Bu tarz yargılar yüzyıllardır varlığını koruduğu için hala bu yargılara inanıp, yaşamına öyle devam eden bireyler oldukça fazladır. Günümüzde her ne kadar toplumsal cinsiyet yargılarını kıran bireyler olsa da, bu tarz yargıları kökünden silmek imkânsızdır.

Toplumsal Cinsiyet Kalıp Yargılarının Sonuçları Nelerdir?

Toplumsal cinsiyet kalıp yargıları tamamen cinsiyet rolleri sonucu oluşan düşüncelerdir. Bu konudaki çoğu yargılar gerçeği yansıtmaması ile beraber, psikolojik ve sosyolojik sonuçlar doğurmuştur. Cinsiyet rolleri kadın ve erkeği sadece biyolojik farklıları sebebi ile farklı işlerin, davranışların atfedildiği görevlerden ibarettir. Kadın ya da erkeğin ortaya atılan ve uymaları beklenen kalıp yargıların dışına çıkmaları sonucunda ayrımcı tavırlar ile karşılaşabilmeleri olasıdır. Toplum tarafında dışlanma duygusu, bireylerin tavır sergilerken cinsiyetlerini göz önünde bulundurmalarına yol açmaktadır.

Kalıp Yargı Tehdidi Nedir? Nasıl Oluşur?

Kalıp yargı tehdidi; bir toplum içinde bulunan herhangi bir topluluğa, gruba ilişkin negatif bir kalıp yargının olduğu durumda, o topluluğa dâhil olan bir bireye kötü davranılması veya yargılanması anlamına gelmektedir. Kalıp yargı tehdidi altında olan bir bireyi, kalıp yargısal olarak değerlendirildiğini veya negatif kalıp yargıları onaylayabilecek bir şekilde davranabileceğini bilmesi, o bireyde ciddi bir kaygı sorununu uyandırabilir. Ayrıca bu durum bireyde kalıcı olarak psikolojik bir rahatsızlığa dönüşebilir. Steele ve Aronson’ın geçmiş yıllarda yapmış oldukları deneysel bir çalışmanın sonucu ise, en çok kadınların kalıp yargı tehdidinden etkilendiklerini göstermiştir.

Toplumsal Kalıp Yargıların Diğer Adı Nedir?

Toplumsal kalıp yargının bilinen diğer adı; “Stereotip” dir. Belli başlı herhangi bir grubun veya bir sosyal sınıfa dâhil olan bireylerin nitelikleri ve özellikleri konusundaki genellemelerden oluşmaktadır. Kalıp yargılar algıları ve yargıları klasikleştirir. Bu yargılar genellikle abartılı yargılardan oluşmaktadır. Ayrıca olumludan daha ziyade olumsuz düşünceler içermektedir.

Önyargı ve Kalıp Yargı Arasındaki Fark Nedir?

Önyargı ve kalıp yargı kavramları toplum tarafından aynı anlama gelen iki kavram gibi görünse ve bilinse de, iki kavram da kendi içlerinde değişen ve anlamlarını farklılaştıran çeşitli özelliklere sahiptirler. Önyargı; olumlu önyargılar da vardır fakat çoğunlukla olumsuz düşüncelerden oluşmaktadır. Herhangi bir konu, durum ya da kişi hakkında bilgiye sahip olmadan bir düşünce ortaya atmak önyargı demektir. Örneğin; herhangi bir kişinin sadece tercih ettiği giyim tarzına bakarak, yaşadığı hayat tarzı hakkında bir fikir belirtmek, önyargıya bir örnek niteliğindedir. Kalıp yargı ise; genellemelere bakarak bunu özele de taşımaktır. Kalıp yargı çoğunluğun sahip olduğu düşüncelerdir. Önyargıda kalıp yargıdan farklı olarak daha özel durumlar kendini gösterebilmektedir.

Kalıp Yargı Örnekleri

Birden fazla kalıp yargı örnekleri verilebilir. Çünkü yaşadığımız toplumda çok fazla kalıp düşünce bulunmaktadır. Bu kalıp düşünceler zaman içinde, genellemelere bakılarak ya da yeniden üretilerek ortaya atılmış ve bireyler arasında hızlıca yayılmış, benimsenmiştir. Birkaç kalıp yargı örneği vermemiz gerekirse şu şekilde sıralayabiliriz;

1. Erkeklerin güçlü, koruyucu ve geçim sağlayıcı olmaları.
2. Kadınların duygusal olmaları.
3. Kadınların pembe, erkeklerin mavi rengi sevmeleri.
4. Matematik dersinin zor olması.
5. Kadınların rollerinin yemek ve temizlik yapmaktan ibaret olması.
6. Kadınların hassas olmaları.
7. Çocuk bakımından kadınların sorumlu olmaları.
8. Erkeklerin futbol ya da herhangi bir spor dalı ile uğraşmaları.
9. Kadınların alışveriş yapmayı sevmeleri.

Kalıp Yargının Sebepleri Nelerdir?

Toplumda bireyler tarafından cinsiyete, bazı meslek gruplarına veya bazı topluluklara karşı oluşan öngörüler olan kalıp yargıların ortaya çıkmadaki temel sebepleri; yaş, fiziksel görünüm veya sosyal statü gibi bazı olgular olabilmektedir. Kalıplaşan bazı yargılar, bazı toplumlarda hayat kurtarıcı olabilir. Bireyler bazı durumları davranışlara saklayabilir, kalıp yargıların arkasına sığınabilmektedir. Fakat aynı zamanda kalıp yargılar bireylerde psikolojik sorunlara da yol açabilmektedir. Bazı kalıp yargılar, tekrarlanan davranışlardan oluşmaktadır.

Yazarın Diğer Yayını: Kuram Nedir?