Nominalizm Nedir? Nominalist Filozoflar Kimlerdir?

Nominalizm yani Adcılık, gerçekliğin sadece somut varlıklarda olduğunu, soyut kavramlarınsa sadece isimler olduğunu ileri süren metafiziksel bir felsefe disiplinidir. Nesneler, fikirler gibi şeyleri bilinçlerinde sınıflandırma ve kategorileştirme eğiliminde olan insanların bilinçlerinde oluşturduğu bu tasarımların gerçek olanda bir manaya gelmediğini anlatır. Her şey bizim zihnimizdeki sembollerle bir varoluşa ulaşmıştır ve nominalizm de tam olarak buna karşı çıkan bir felsefi görüştür.

Felsefede nominalizm, evrensel bir kavramın herhangi bir tikel nesnenin gerçeklikte veya zihinde var olduğunu kanıtlayamayacağını konu edinir. Tümel olanı reddedip, asıl ve tek var olanın tikel olduğunu öne sürer. Kavramların değil, algılanabilen somut nesnelerin bir gerçeklik değeri vardır ve varlıkların bu nedenden ötürü de tek tek ele alınarak incelenmesini koşullandırır. Varlıklar yorumlarla değil gözlemlerle bir gerçekliğe sahip olabilir bu felsefede. Örneğin, köpek kavramının havlamaması ya da müzik kavramının bir gitar sesi çıkaramaması gibi.

Nominalizmin Doğuşu

Nominalizm, Orta Çağ’da hız kazanmış olan tümeller problemine yanıt olarak ortaya çıkmış bir görüştür ve bu problem Platon’a kadar uzatabileceğimiz bir tarihe sahiptir. Tümeller sorunu şu şekilde özetlenebilir;

Platon, İdealar kuramında evreni gerçek ve idealar dünyası olarak ikiye ayırır. Bu kuram gerçek dünyada gözümüzün gördüğü her şeyin en mükemmelinin ve en güzelinin zaten idealar dünyasında var olduğunu savunur. Bu dünyada görülen bir çiçek, idealar dünyasının bir gölgesi, bir yansımasıdır Platon’a göre. Platon aynı zamanda şuna da dikkat çekmiştir. Biz bu çiçeği görürüz ama bu çiçeğin gülü, karanfili, menekşesi, papatyası da vardır. O, kendi kuramında bu duruma şu şekilde açıklık getirir ve çiçeği tümel; gülü, karanfili ve menekşeyi de tikel olarak sınıflandırır.

Tümeller problemi denilen şey de işte tam olarak burada başlar. Bu nesnelerin sahip oldukları özellikleri, renkleri, şekilleri kendilerinden bağımsız birer varlık mıdır yoksa aslında hiçbiri yok mudur? Tümel olarak adlandırdığımız şeyler aslında var mı yok mu? Bu sorular Orta Çağ’ın en temel problemlerinden birisi haline geliyor ve diğer filozoflar tarafından yıllarca tartışılıyor. Bu soruya verilen 3 yanıttan birisi de Ockham’lı William tarafından ileri sürülen Nominalizm oluyor.

Nominalizm sadece tikellerin var olduğunu, tümellerin asla var olmadıklarını ve var olamayacaklarını öne sürer. Bu görüşe göre sadece gül vardır, karanfil vardır dahası yoktur. Tümel denilen şey sadece insanların birbirine benzeyen şeylere vermiş olduğu adlardır ve gerçekte var olanla asla bir bağlantısı olamaz.

Nominalizm Örnekleri

Nominalizm örnekleri, varlıkların tikel ve tümel olmak üzere ikiye ayrılmasına dayanarak oluşturulmuştur. Nominalizme göre gerçek varlık, tikeldir.

• Meyve kelimesi tümeldir, pazarda rafta bulunan çilek ise tikeldir.
• İnsan kelimesi tümeldir, kafede oturan bir kadın ise tikeldir.
• Hayvan kelimesi tümeldir, sokakta duran bir kedi ise tikeldir.

Nominalizm Filozofları Kimlerdir?

Nominalizm, Orta Çağ’da yaşanan tümeller tartışmasının sonucu olarak ortaya çıkmış bir görüştür. Platon ve Aristoteles felsefelerine kadar geri götürebileceğimiz bu tartışmada bu iki filozofun etkileri de oldukça fazladır. Bu tartışmayı başlatan ve günümüze kadar güncelliğini korumasını sağlayan bazı filozoflarsa şunlardır:

1. Porphyrios (MS 234-305)

Platon’un eserlerine yorumlar yazan bu Yeni Platoncu düşünür aynı zamanda Platon’un da öğrencilerinden biridir. Kendisi Aristoteles’in yazdığı Organon’a bir giriş niteliği taşıyan Isagoci’de tümeller konusunu dolaylı olarak ele almış ve Orta Çağ’ın meşhur tümeller kavgasının kapılarını aralamıştır.

2. Anicius Manlius Severinus Boethius (477-524)

Tarihçi ve senatör olan bu Romalı filozof hem Aristoteles hem de Porphyrios’un eserleri üzerine yazdığı girişlerle bilinçli bir şekilde tümeller tartışmasını başlatmış ve iyice alevlendirmiştir. Bu bağlamda Boethius Orta Çağ’a damgasını vuran tümeller kavgasını başlatan ilk düşünür olarak görülür. Bu tartışmaya katkılarıysa hem tümel kavramını tanımlaması hem de Aristocu cevapları ortaya koymasıdır.

3.Petrus Abelardus (1079-1142)

Ahlak filozofu olarak bilinen Fransalı Tanrıbilimci skolastik bir filozoftur. Nominalizmin doğuşuna etki edecek olan tartışmayı başlatan filozoftur.

4.Roscelinus (1050-1125)

Tümeller kavgasını yeni bir boyuta taşıyan düşünür, Platon ve Aristoteles’in geleneğine de farklı bir bakış getirmiştir. Nominalizmin mantığına denk düşen bir görüşü desteklemiştir. Ona göre tümeller nesne olamazlar onlar sadece boş isimlerden oluşan sözcükler ve seslerdir. Gerçek olanlar yalnızca tikel varlıklardır.

5.Ockhamlı William (1285-1347)

Orta Çağ’ın en özgün filozoflarından olan ünlü İngiliz düşünür aynı zamanda Nominalizmin de kurucusudur. Teoloji, mantık, fizik gibi konularda eserler kaleme alan düşünür daha çok geliştirdiği Ockham’ın Usturası (Parsimony prensibi) ile tanınır. Bu ilke nominalizmin temelini oluşturur ve en basit açıklamanın en doğru olan olduğu düşüncesini savunur. Açıklama için gereksiz olan hiçbir şeyi kabul etmez.

6.Thomas Hobbes(1588- 1679)

Siyaset alanında yaptığı çalışmalarıyla tanınan İngiliz düşünür aynı zamanda Leviathan adlı eseriyle de tanınır ve yine aynı eserinde Nominalizmden izler bulmak mümkündür. Eserinde nesnelerin varlığının insan zihnindeki kavramlarla sınırlı olduğunu anlatır.

7.Pierre Gassendi (1592-1655)

Fransalı Katolik bir düşünür ve matematikçidir. Nominalizmi benimseyen filozof atomculuk teorisinde de bu felsefeyi kullanmıştır. Atomların gerçeklikte var olan tek şey olduğunu ve küresel, evrensel olan tüm kavramların insan zihnindeki soyutlamalardan ibaret olduğunu savunmuştur. Bu yönden atomculuk teorisi bir nominalizm örneği sayılmaktadır.

8.John Stuart Mill (1806-1873)

Ekonomist ve siyaset teorisyeni olan İngiliz düşünür dil ve mantık felsefeleri alanlarında da çalışmalarda bulunmuştur. Kavramların gerçekliğinin yalnızca isimlerde var olduğunu öne süren düşünür, deneycilik görüşünü benimsemiş ve insanın bilgisinin yalnızca deneyimlerle kazanıldığını, soyut kavramlarınsa bu deneyimler sonucunda oluştuğunu savunmuştur.

9.Ernst Mach (1838-1916)

Avusturyalı fizikçi ve felsefecidir. Pozitivist felsefeye önemli katkılar sağlamış ve etkisi bugüne dek uzanan bir filozof olmuştur. Bilgi edinmek için gözlemlenebilir gerçeklere ihtiyaç duyulduğunu savunmuştur. Bu yönden Mach felsefesi bir Nominalizm benzerliği gösterir.

10.Rudolf Carnap (1891-1970)

20.yyın “Dev” diye nitelendirilen Alman felsefecilerinden biridir. Mantıkta, bilim ve dilde yaptığı çalışmalarla Nominalizm felsefesini etkilemiştir. Bu konuda kaleme aldığı en önemli makalesi “Empricism, Semantics and Ontology” ‘dir ve Nominalizme önemli katkılar sağlamıştır.

11.Nelson Goodman (1906-1998)

Sanat felsefesi, metafizik, mantık, semantik gibi konularda çalışmalarda bulunan Amerikalı bir filozoftur. Semantik ve ontoloji alanlarında yaptığı çalışmalarıyla Nominalizm felsefesini etkilemiştir. “Dillerin Oluşturduğu Dünya” kitabında da dilin gerçekliğin oluşumundaki önemine vurgu yapmıştır.

12.Willard Van Orman Quine (1908-2000)

20.yyın en etkin filozoflarından biri sayılan Amerikalı filozof tıpkı kendinden önceki diğer felsefeciler gibi mantık, epistemoloji, ontoloji ve semantik alanlarında çalışmalar yapmıştır. Nesnelerin var olma şeklinin dilin kullanımına bağlı oluştuğunu savunur ve nesnelerin fiziksel varlığında şüphelere yer vermiştir. Nesnelerin gerçeklikteki varlığı hakkında kesin bilgiye erişemediğimize ve nesnelerin isimlerinin sadece etiketlerden ibaret olduğuna değinmiştir.

Nominalizmi benimseyen diğer filozoflar arasında Peter Geach, Richard Boyd, David Lewis, Hartry Field, Mark Balaguer, Eli Hirsch, Bertrand Russel, Paul Benacerraf, John Burgess, Michael Dummett, Gareth Evans gibi isimleri de sayabiliriz.

Nominalizm Neyi Savunur ve Neyi Reddeder?

Bu felsefe temel tez olarak gerçek varlıkların sadece somut varlıklar olduğunu, soyut kavramlarınsa sadece birer insan tasarımı olduğu görüşünü savunur. Bu görüşe göre soyut kavramları gerçek varlıklar olarak göremeyiz çünkü onlar sadece somut kavramların isimleridir. Bu yönden Nominalizm gerçeklik kavramımıza farklı bir perspektif sunmuş, tarih boyunca bütün felsefi tartışma ve görüşlerde de önemli bir yer tutmuştur.

Nominalizm temelde gerçek olanın sadece tikeller olduğunu savunmuş olup, tümel olanı reddeden bir fikri benimser. Tümeller sadece insanların zihinlerinde oluşturduğu bir çeşit sınıflandırma tablosudur. Asıl fikir dünyanın özel olarak tikellerden oluştuğu ve tümellerin insanların kendi yapımları olduğu şeklindedir.

Tikel olan doğada bir ve tek başına bulunan varlık veya nesnedir. Tümel ise doğada bir ve tek başına bulunanın başka bir ve tek olanla benzer özelliklerde birleştirilmesidir. Örneğin gerçeklikte bir Sibirya kurdu ve bir Doberman olarak iki çeşit tikel varlık vardır. Biz onları kendi zihnimizde köpek olarak sınıfladığımızda ya da kodladığımızda köpek kavramı tümel olur.

Nominalizme göre gerçek olan ayrı ayrı bulunan Sibirya kurdu ve Dobermandır. Köpek kavramının gerçek olabileceği söz konusu dahi edilemez. Köpek sadece bir kavramdır bir varlık değildir. Gördüğümüz şeye taktığımız bir addan ibarettir sadece.

Nominalizm ’in Kurucusu Kimdir?

Nominalizm, tarih boyunca bir çok filozof tarafından tartışılmış ve dolaylı olarak daha önceden ortaya çıkmış bir konu olsa dahi modern anlamda kurucusu İngiliz filozof Ockham’lı William olarak kabul edilir. Skolastik bağlamda incelendiğinde Roscellinus tarafından kurulduğu da söylenir ancak genel kabul William üzerindedir.

William, zihin içindeki tümel varlığın zihin dışında bir zorunluluk taşımadığını sadece bir ses, bir isimden ibaret olduğunu savunmuştur. Soyut kavramların bu nedenden ötürü gerçek varlıklar olamayacaklarını sadece birer zihinsel tasarım ürünü olduklarını anlatır. Bu görüşlerinde Roscelinus’tan etkilendiği düşünülmektedir. Aynı zamanda eserlerinde Aristoteles, Porphyry ve Boethius’un eserlerinden de izler görülür.

Yine aynı bu doğrultuda ilerleyen düşünür, Summa Logicia adında mantık üzerine yazdığı bir ders kitabı ve aynı kitapta geçen William’ın Usturası fikriyle de tanınır. Tutumluluk veya Basitlik yasası olarak da bilinen bu ilke en basit açıklamanın en doğru açıklama olacağı görüşüne dayanır.

William’ın Nominalizmi de bu ilke etrafında şekillenir. Aynı sonucu veren teoriler arasından içinde en az varsayıma sahip olan teorinin doğru olacağını savunan bu görüş, soyut kavramlarında gerçek varlıklar olamayacağına dair daha az varsayımda bulunduğu için diğer felsefi görüşlerden daha doğru olacağına inanmıştır.

William, 14.yyın en etkili filozoflarından biriydi. Yaşamına dönüp bakıldığında, bir rahip olmasına rağmen kilise ve devletin ayrılmasının en erken savunucularındandı. Oxford Üniversitesinde teoloji öğrencisi olmasına rağmen teolojinin bir bilim olduğu fikrine karşı durdu, onun yerine dinin sadece bir inanç meselesi olduğuna inanarak yaşadı.

KAYNAKÇA

• AYDIN M. (2021) Ockhamlı William’ın Nominalizmi ve Ahlak Anlayışına Yansımaları: Tanrı’dan Nefret Edebilir Miyiz?. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi: (20) 20,147-174.
• KAHVECİ K. (2021) Felsefeye Yeniden Dönüş: Tümeller Tartışması Üzerine Düşünceler. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi:67,363-375.
• BİNGÖL, M.(2021) Üç Ana Düşünce Bağlamında Tümeller Problemi. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi:2,539-546.
• YÜNEY, B. (2022, haziran 22) Tümeller Problemi ya da Tümeller Tartışması. Bülent Yüney.
• GRÜNBERG, T. (1970). Nominalizm. Teo Grünberg. [Makale].
• Nominalizm. (2022). Encyclopaedia Britannica.
• Cline, A. (2022). Nominalism vs. Realism. ThoughtCo.
• Nominalism.(2022). New World Encyclopedia.
• Zalta, E.N. (2018). Nominalism in Metaphysics. E.N. Zalta, The Stanford Encyclopedia of Philosophy (2018).