19. ve 20. Yüzyılda İslam’ı bir bütün olarak yeniden hayata hakim kılmak için akılcı bir metodla İslam’ı hurafeden batıldan taklitten kurtarmak için yapılan teklif ve çözüm önerilerin bütünü şeklinde tarif edilebilir. Diğer akımlarda da olduğu gibi esas amaç uygar medeniyet seviyesine ulaşmak ve polietnik unsurları bir arada tutmaktır. Özellikle Napolyon’un Mısır’ı(1789) işgali ile ve Osmanlı toplumunun iç hesaplaşması İslamcılık düşüncesini belirginleştirse de bu durum Müslümanlar için pek de hayırlı sonuçlar vermeyecektir.
Bu düşüncenin ana parametresi İslam olsa da argümanlar ve iletişim şekilleri modern olduğu gibi bu akımı şekillendiren düşünürler de modern muhafazakâr aydınlardır yine de bu durum geleneksel islami reflekslerle cevap verilmesine engel olunamıştır. Bunda Osmanlı toplum yapısının da önemi büyüktür. II. Mahmut ve özellikle III. Selim zamanında yapılan bir çok yenilik tepkiyle karşılanmış ‘Frenk Adetleri ‘olarak nitelendirilen bu olaylar nitekim III. Ahmet’in tahtına mal olmuştur. Geleneksel İslami anlayışı modernize etmek amacıyla -Tanzimat idarecilerinden Ali Paşa’nın zulmünden kaçarak- Avrupa’ya giden Ali Suavi ve Namık Kemal bu akımı siyasal, sosyal ve hukuki zeminde tartışmaya açacaklardır. Yine de din, sistematik tarzda işlenip sosyo-kültürel ve siyasal felsefe haline getirilememiştir. Temel vurgu din olmakla birlikte bu vurgunun gerçekliği yaşanılan ve yakın tarihe yönelik değil daha ziyade erken dönemleri işaret eden zamansal bir yanlışlıktır. Bu dönemlerde üretilen temel düşüncelere baktığımızda hepsinin ortak yönü olarak olanı değil olması gerekene yönelik çözümlemeler yapıldığıdır, İslamcılık da bu minvalde ilerleyecektir. Ana Fikirlerine baktığımızda ise;
1)Meşrutiyet ilan edilmelidir.(Özellikle Anadolu dışındaki topraklardaki sömürgeci faaliyetleri durdurmak ve buradaki Müslüman tebaayı bir araya getirerek-her vilayetten bir temsilci seçilerek- ulusal bir kurtuluş mücadelesine dönüştürmek.)
2)Avrupa temel teknik donanımını tarihsel seyir içerisinde bizden almıştır zaten ilim Müslümanın ’yitik malı’dır.
3)Medreselerde ıslahat çalışmaları yapılmalı ve Kadın söylemi irdelenmelidir.(Özellikle Batıcılığı savunan tezlere karşı reaksiyon üretme şekilde ortaya çıkmıştır.)
4)Avrupa’nın-oryantalistlerin- ve Batıcıların söylediği gibi İslam bilime karşı değildir aksine iç içedir.(Bununla ilgili yazı çalışmaları dergilerde yayımlanış ayet ve hadislerle desteklenmiştir.)
5)İslam’ın özüne dönülürse bu çıkmazlar aşılacak ve ilim meşalesi yeniden Osmanlıya geçecektir.
6)İslam hurafe ve bi’datlardan arınmalı ve yeni bir söylem geliştirilmelidir.(C. Afgani, M. Abduh gibi aydınlar tezlerini geleneksel yerleşik İslam kültürünün karşıt söylerimleri ile inşaa ederler.)
7)Osmanlıdaki intibah(Araplarda Nahda) hareketi reform yaratma dinamiğini hedeflemiştir.
8)Bugün içtihat kapısını açacak olan ülema değil aydın grubudur.
9)Bir heyet’i ilmiye sınıfı oluşturulmalıdır.(İslam’ı bilen aynı zamandan günümüz bilimine da sahip olan mütehassıslar.)
10)İslamcılık asr ı saadet baz alınarak yeni bir İslami perspektif doğrultusunda dünayayı yeniden yorumlandırma biçimidir. Ancak zamanla toplumu merkezlileştirmekten ziyade siyasal yönü ağır basan bir hale dönüşmüştür.
8)Daha sonraki süreçlerde ise dünyevi söylem vurgusu artan bir düşünce yönelişi söz konusudur.
İslamcılık düşüncesinin gazete ,dergi, aydınları:
1)Sırat ı Müstakim, Sebil’ür Reşad, Mekatip ve Medaris,Beyan’ül Hak, Livay-ı İslam ,Volkan ,Mahfel ve İslam Mecmuası’dır.
2)Aydınlar: Şeyhül İslam Musa Kazım,Said Halim Paşa, İskilipli Mehmet Atıf, Babanzade A. Naim, Mehmet Akif, Hamdi Yazır, A. Hamdi Akseki, M. Şemsettin, Said Nursi, İsmail Fenni, İsmail Hakkı…
Kaynakça
1)AKGÜL,Mehmet ‘Türk Modernleşmesi ve Din’
