Popüler Kültür Nesnesi Olarak Dövme Sanatı

Popüler kültür nesnesi: Dövme Sanatı

    Dövmenin ilk ortaya çıkışını ve toplumsal anlamlarını incelemeye başlamadan önce kelime anlamına bakacak olursak dövme; Polinezya dilinde “çakma” anlamına gelen “ta” ve Tahiti dilinden “damgalamak” anlamına gelen “tatau” kelimelerinin birleşiminden ortaya çıktığını görmekteyiz. Dövme yapılırken deri altına iğne yöntemiyle uygulama yapıldığını göstermek adına “ta/çakma” ifadesi kullanılırken “tatau/damgalamak” kelimesi ise dövmenin bireyleri sınıflandırmak için kullanıldığını bize göstermektedir. Dövmenin temsil ettiği toplumsal sınıflar yıllar içerisinde sürekli değişiklik göstermesine karşılık dövme kültürünün ilk ortaya çıktığı Antik Mısır’dan itibaren varlığını sürdürmektedir. Dövmeye ilişkin en eski veriler Antik Mısır’dan öncesine dayanmaktadır. Ancak dövmenin anlamı ve temsil ettiği sınıf olarak ilk veriler Antik Mısır’a dayanmaktadır.

Dövmeyi kim üretti? Nasıl yaratıldı?

    İlk örneği: 1991 yılında Avusturya-İtalya sınırındaki Ötztal Alpleri’nde keşfedilen, MÖ 3300 yılından kaldığı düşünülen, Buz Adamı Ötzi adı verilen mumyada bulunan dövmeler şimdiye kadarki en eski dövme olarak bilinmektedir.
    Diğer incelemelerde ise dövmeye ilişkin en eski bulguların Antik Mısır’dan geldiği üzerinde durulmaktadır. MÖ 2000’lerde Antik Mısır toplumunda dövmenin yapıldığı, mumyalardan anlaşılmıştır. Özellikle kadın ve çocuk mumya kalıntılarında balık kılçığı ile yapılan dövme izlerine rastlanmaktadır. Bu dövmeler genellikle tanrıların sembolik imajlarından oluşan motifleri içermektedir. Antik Mısır’da kadın ve çocuklar tanrıya olan bağlılıklarını bu şekilde göstermekte iken erkek mumyalarda yılan ve timsahlardan korunmak için yaptırdıkları düşünülen canavar dövme izlerine rastlanmaktadır.
    Dövmenin anlamı, toplumsal konumlandırılışı ve kullanımı tarihsel süreç içerisinde sürekli değişmiş ve farklılaşmıştır. Antik Mısır’da kullanılan ve yaptırılan dövme daha sonra Hristiyanlık dini ile beraber yasaklanmıştır. Böylelikle dövme yaptıran kişiler dinsel olarak bir dışlanmaya maruz kalmıştır. Benzer bir yasaklanmanın ve dışlanmanın İslam dininde de olduğunu söyleyebiliriz. “Allah’ın emaneti olan bedene iyi bakmalıyız ve bize emanet olan bedenlere kalıcı şeyler yaptırmamalıyız” gibi toplumsal söylemler ile bir dönem dövme kültürü alt kültür nesnesi haline gelmiştir.
    Uzun zaman sonra dövmeyi unutan Avrupalılar dövme ile tekrar 18.yüzyılda denizaşırı gezilerde karşılaşmışlarıdır. Çoğunlukla Portekizli gemicilerde rastlanan dövme 20. Yüzyıl ile birlikte (özellikle denizciler arasında) tekrar yaygınlık kazanmıştır.

Dövmeyi kim tüketiyor? Hangi toplum kesimi tüketmektedir?

    Yukarıda da belirttiğimiz üzere dövmenin toplumsal anlamları ve kullanımları seneler içerisinde sürekli değişikliğe uğramıştır.
    Bu değişikliklere kısaca değinecek olursak;
     • Eski Roma’da suçlulara ve kölelere toplumsal konumlarını ifade etmek için dövme yaptırılırdı.
     • Antik Yunan ve Romalılarda “barbara özgü uğraş” sayılan dövme suçlulara ve kölelere yapılırdı.
     • Hunlarda dövmeye olumlu bakılırdı ve kahraman/asil kişilere dövme yapılırdı.
     • 19.yüzyılda ABD’de eski hükümlülere dövme yapılarak toplumsal konumları belirginleştirilirdi.
     • İngiltere’de ordudan kaçanlar dövmeleri ile ayırt edilirdi.
     • Nazi Almanyasında esir kampında toplanan bireyler dövme ile damgalanırdı.
     • Çeşitli ülkelerdeki yer altı dünyasına mensup insanlar kendi gruplarını simgeleyen dövmeleri vücutlarına yaptırmaktadırlar. Bunlara en bilindik örnek olarak Japonya’da ki Yakuzalardan bahsedilebilir.
     • Anadolu’da ise dövme aşirete olan bağlılığı simgelemektedir.

    Yukarıdaki örneklerden de anlaşılacağı üzere dövme farklı anlamlar içerse de hemen hemen her toplumda kullanılmıştır. Bu da dövme kültürünün evrensellik boyutunu göstermektedir. 1950ler’in sonlarında başlayan ‘dövme rönesansı’ sonucu ise; dövme artık dünyanın birçok yerinde bir moda unsuru ve bireysel kimliğin bir ifadesi olarak kabul edilmeye başlanmıştır. Moda unsuru haline gelen ve giderek yaygınlık kazanan dövme artık popüler kültür nesnesine dönüştürülmüştür.
    Dövme yaptıran bireyle ile yapılan bir anket sonucunda dövme yaptıran bireylerin dövme yaptırma nedenlerini ‘estetik’, ‘kendini ifade etmek’, ‘özgün olma isteği’, ‘bir alt kültürün üyesi olmak’, ‘cinsel çekiciliği artırmak’, ‘önemli bir anıyı yaşatmak’, ‘aşk’ ve ‘diğer’ şeklinde tanımlamaktadır.
    Dövme yaptıran bireyler ile yapılan bu çalışmadan elde edilen bulgulara göre dövme yaptırma nedenleri arasında ‘estetik nedenler’ ve ‘kendini ifade etmek’ en yüksek oranlarda bildirilirken; ‘bir alt kültürün üyesi olmak’ dövme yaptırma nedenleri arasında bildirilmemiştir. Bu verilerde de görüldüğü gibi dövme yaptırmak dövme yaptıran bireyler için kendini ifade etmenin bir yöntemi olarak düşünülmektedir.
    Günümüzde ise popüler kültür nesnesi haline gelen dövme, her toplumda benzer şekillerde yapılmaktadır. Daha önceki dönemlerde yaptırılan/yapılan ve her toplumda kendine has bir anlam ifade eden dövme artık evrenselleşmiş bir meta halini almıştır. Bunun en önemli nedeninin, gelişen teknoloji ve sosyal ağlar olduğunu söyleyebiliriz. Dünyanın en ücra köşelerine bile erişim sağlayabilen sosyal ağlar ile artık bireylerin neler yaptığını görebilmekteyiz. Örneklendirecek olursak çok sevdiği İngiliz bir şarkıcının yaptırdığı dövmeye dakikalar içerisinde erişebilen birey, saatler içerisinde kendisine de aynısını yaptırabilmektedir. Ayrıca sektör olarak profesyonelleşen dövme sanatçıları artık istenilen dövmenin gösterilmesi ile birebir aynı dövmeyi yapabilmektedirler. Meslek olarak da gitgide büyüyen ve gelişen dövme sanatçıları da incelenebilecek diğer bir konuyu oluşturabilmektedir.

Dövmenin hitap ettiği toplum ile ilişkisi nedir?

    Dövme, yüzyıllardan beri yaptırılan bir nesne konumundadır. İnsanlığın hemen hemen her döneminde dövme izlerine rastlanmaktadır. Ancak her dönemde ve her toplumda farklı bir anlamlandırma ile var olmuştur. Yukarıda da değindiğimiz gibi suçlulardan asil insanlara kadar geniş bir yelpazede yapılmıştır ve yaptırılmıştır. Modern toplumlarda ise dövme diğer insanlardan “farklı” olmak ya da belirli bir toplumsal sınıfa dahil olabilmek adına yaptırıldığını görmekteyiz.
    Günümüz Türkiye’sinde de oldukça yaygın olan dövme kültürü genel anlamda benzerliklerden ayrılmak için yaptırılmaktadır. Bireyler bu ve buna benzer şekilde farklı olmak farklı görünmek ya da belirli bir toplumsal gruba dahil olmak için bu tarz bir yol izleyebilmektedir. Ancak artık küreselleşen dünyanın bir sonucu olarak sadece dövme yaptırmak bireyin toplumsal konumunu net bir şekilde ortaya koymaktan uzaklaşmıştır. Büyük bir meslek sektörü halini alan dövme sanatçıları her köşe başında yer almakta ve toplumun her kesiminden bireylere uygun ücretler karşılığında istenilen dövmeyi dakikalar içerisinde yapmaktadırlar.

  Sonuç olarak; günümüzde dövme yaptırmak tek başına bir statü göstergesi olarak yetersiz kalmaktadır. Çünkü popüler kültür nesnesi haline gelen dövme artık toplumdaki tüm bireylerin ulaşabileceği bir konumda yer almaktadır. Bu bağlamda dövme çeşidine, motifine ya da beden üzerinde işlediği bölgeye bağlı olarak toplumsal statünün göstergesi haline gelmektedir. Sadece dövme yaptırmak insanı belirlemekten ve damgalamaktan artık uzaktır. Moda haline gelen dövme yaptırmak artık popülerleşmiştir ve çok farklı anlamları ifade etmek için yapılmaktadır. Dövme yaptırmanın ötesinde artık yaptırılan her noktanın bile bir anlamı ve toplumda denk geldiği simgesel bir ifade vardır. Buna kısa bir örnek vermek gerekirse alt bir sınıfa mensup bir birey koluna “canım anam” yazdırırken bir sanatçı örneğin Sıla koluna minyatür bir dünya resmi yaptırmıştır. Toplumun “canım anam” yazısına atfettiği anlam ile Sıla’nın yaptırdığı dünya minyatürüne atfettiği anlam birbirinden çok farklıdır. Bu şekilde yaptırılan bir dövme bir bireyi alt sınıf kategorisine yerleştirirken diğer bireye hayranlık duyulmasına ve hatta statüsünü arttırmasına olanak sağlamaktadır.
    Dövme kültürü yüzyıllar içinde sürekli değişip zaman zaman yasaklansa da hala popülerliğini korumaktadır. Bu anlamda popülerliğini korumaya devam edeceğini de söyleyebiliriz. Bizi çevreleyen ve biz farkında olmasak da sürekli varlığını devam ettiren popüler kültür vardır ve var olmaya devam edecektir.

KAYNAKÇA

• Dövme Malzemesi, https://www.dovmemalzemesi.com/sayfa/dovme (ET: 27.10.2020)
• Ertan, C. (2015). Beden ve Bir Anlam Yaratma Aracı Olarak Dövme. Yayınlanmış Doktora Tezi, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Endüstrisi, Antalya.     
• Işık, C. (2013) “Kültür Sosyolojisi: Toplumsalı Anlamada Bir Zorunluluk”. Sosyoloji Derneği-Sosyoloji Araştırmaları Dergisi. 16 (2), 51-169.
• Kırtunç, A. L. Popüler Kültür Araştırmaları, Avrupa Forum, https://avrupaforum2.org/populer-kultur-arastirmalari-ayse-lahur-kirtunc/ (ET: 27.10.2020)
• Sezgin, H. (2018) Büyükşehirlerde Gençlerin Beden Algısı ve Dövme Pratikleri. Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, İstanbul.
• Yücel, Ö. (2010). Dövme Yaptıran Erişkinlerin Kişilik Özellikleri, Kimlik Yönelimi Özellikleri ve Beden Algılarının İncelenmesi. Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi, Ankara.
• Wikipedia, https://tr.wikipedia.org/wiki/D%C3%B6vme(ET: 27.10.2020)