Yapıbozumu, Batı merkezli metinlere karşı eleştirel bir yaklaşım geliştirmekle birlikte eleştirdiği metinlerin dilini kullanarak var olanı söküp yeniden yapılandıran bir stratejidir. Metinlerdeki gizli anlamları ve açık ifadelere içkin örtük mesajları ortaya koymayı amaçlayan bir felsefesi vardır. Batı merkezli eserlerin kullandığı dile karşı eleştirel yaklaşan yapısöküm anlayışı, Batının dilini kullanarak geliştirdiği eleştiriyi ikili biçim ile yapmaktadır. Yani bir yandan Batının diline hakimken bir yandan onun ürettiği eserleri tenkit etmeyi temel alır. Böylelikle eserlerdeki gizli anlam ve ideolojilerin dildeki temsiliyetleri sorgulanarak dilbilimsel ve semiyotik bir analiz gerçekleştirilir.
Başlıklar
Yapıbozumcu Düşünürler
Yapıbozumu, anlamın gerçekliğini keşfetmek ve metinlerde gizli kalan ideolojileri ortaya çıkarmayı esas almaktadır. Bunun için Batı metafiziğinin dilini eleştirirken aynı zamanda onu kullanarak ikili bir strateji uygular. Yapıbozumcu düşünürler, Jacques Derrida ve Jean Baudrillard gibi düşünce insanlarının yanında sanat alanında da kendilerini göstermektedir. Jasper Johns’un Aptalın Evi adlı resmi bu kapsamda örnek verilebilmektedir. Yapısöküm yönteminin kurucusu sayılan Derrida, Nietzsche’den etkilenmiş olması bakımından bu anlayışın çıkış noktasında filozofun katkısı olduğu söylenebilir. Yapısökümcü teorisyenler arasında, Jean François Lyotard, psikanalizin önemli isimlerinden Jacques Lacan, felsefeci Gilles Deleuze ve edebiyat alanında Roland Barthes gibi isimler sayılabilir.
Yapısökümcü Eleştiri Nedir?
Yapısökümcü eleştiri, yapısal anlayışın post yapısallığı kayarak yapısalın ötesinde bir bakış açısı geliştirmesidir. Var olanı yıkarak yeniden yapmanın tezahürü olarak da anlaşılabilecek olan yapıbozum, Batı menşeili eserlerdeki dilin ortaya koyduğu anlamı ve dil kullanım biçimlerini eleştirir. Bu felsefenin önemli isimlerinden olan Jacques Derrida’ya göre sözmerkezcilik, sesmerkezcilik ve differance (ertelenmek) kavramları üzerinden yapısöküm teorisi anlaşılabilir. Metnin anlamı her daim çelişkiler barındırır ve anlam belirsizliktir.
Bu nedenle, edebiyat dil bilim üzerine inşa edilemez ve metnin bütüncül bir incelemesi yapılamaz. Anlam, metindeki çelişkilerin ve tutarsızlıkların içerisinde yatmaktadır ve oralara bakmak gerekmektedir. Kısacası, metinde bütünselliğin değil çok anlamlılığın içerisindeki anlam veya anlamların kendi içerisinde bir anlamı olduğunu keşfeden bir bakış açısı vardır. Metin her zaman bir anlamı ortaya koymamakta kimi zamanda anlam kendi içerisinde bir anlamsızlığı ortaya koymaktadır. İfade edilmek istenen de her zaman ifade edilmek istenen olmamakta farklı anlamlar barındırabilmektedir.
İlginizi Çekebilir: Postmodernizm Nedir?
Yapısökümcü Feminizm Nedir?
Yapısökümcü feminizm, modern anlayışta görülen erkeğin kadından üstün sayıldığı tüm konumlanmalara karşı çıkan bir yaklaşımdır. Aklın erkekle, duygunun kadınla eşdeğer sayılmasının demodeliğinden bahseder. Dilde dahi erkeği kadından üstün konumlayan modern bakış açısına karşı dilin tüm bu konumlanmaları inşa ettiği fikrini savunur. Gerçeklik olarak böyle bir ayrımın mümkün olmadığından ve erkek ve kadının birbirinden duygu, düşünce ve davranışta farklılaştırılarak dilin kullanıldığından bahseder. Bu nedenle, dildeki ayrımların ortadan kalkması için semiyotik, dilbilim, göstergebilim ve yapıbozum yöntemlerini kullanmışlardır. Örnek olarak metinlerdeki toplumsal cinsiyet eşitsizliği barındıran ifadelerin ardındaki örtük ataerkil bakış açısının yapıbozumcu bir pencereden ortaya konulması bu kapsamda anlaşılabilir.
Felsefede Yapısöküm Nedir?
Avrupa merkezli dilin metinlerdeki kullanımının eleştirel bir bakış açısıyla yeniden yapılandırılmasıdır. Felsefede yapısöküm, Batının kendini üstün gösteren anlatımını Batının dilini kullanarak tenkit etmeyi amaçlayan bir stratejidir. Metinde anlam bütünsel değildir ve her zaman ifade edilmek isteneni vermeyebilir. Anlamın keşfi, bütüncül bakışla değil çoğulcu bir anlayışla mümkündür. Bazen anlaşılan da anlatılan olmayacağı için, anlatılanın anlaşılır kıldığı anlamların keşfini aramak gerekmektedir.
Yapıbozumculuk Ne Demek?
Metnin parçalara ayrılarak içerisindeki çelişkilerin keşfedilmesini temel alan bir bakış açısı vardır. Yapıbozumculuk, bir nevi var olanın sökülüp yeniden üretilmesi ve bunun sonucunda ortaya çıkan anlamın keşfedilmesidir. Batı merkezli dilin metinlerdeki kullanımını eleştiren bu anlayışın öncüsü Jacques Derrida’dır. Yapısökümcü teorisyenler, metinlerdeki linguistiğin ve semiyotiğin bir bakışta anlaşılamayacağı çünkü anlamların belirsizlikleri barındırdığından bahseder. Bu belirsizlik ve çelişkiler, edebiyatın dilbilim üzerine kurulamayacağını göstermektedir.
Kaynakça
- Akgül, R. (2012). Derrida Ve Yapıbozum Anlayış. İFSAK Fotoğraf ve Sinema Dergisi: 147. sayı/2012-03/Görüntüde Anlam, 98.
- Büyükparmaksız, M. A. Postmodern Sanattan Güncel Sanata Yapıbozuma Uğrayan Bedenler. Sanat Tarihi Dergisi, 30(1), 105-147.
- Şahiner, R. (2009). Sanatta Yapıbozumu Stratejisi ve Derrida’cı Anlam Sökümü. Sanat Dünyamız, (110), 166-177.
- Uzunoğlu, M. (2019). Yapıbozumcu Çağdaş Sanat Pratikleri. Yedi, (21), 21-31.
İlginizi Çekebilir: Modenizm Nedir?
