Habitus Nedir? Değişir Mi? Habitus Örnekleri İle Anlatım

Habitus, Pierre Bourdieu tarafından geliştirilen ve bireylerin toplum içinde farkında olmadan edindiği ve sürdürdüğü davranış, alışkanlık ve yatkınlıkları ifade eden bir kavramdır. Habitus, bireyin doğduğu andan itibaren içinde bulunduğu sosyal ve kültürel çevre tarafından şekillendirilir. Bu süreç, bilinçsiz bir şekilde gerçekleşir ve bireylerin toplumsal pratiklerini belirleyen içselleşmiş bir davranış sistemini oluşturur. Böylece bireyler, belirli bir toplumsal alan içinde davranışlarını otomatik olarak gerçekleştirirler.

Habitus, sosyal çevrenin birey üzerinde bıraktığı izlerden meydana gelir ve sosyal sınıf, eğitim, aile ve kültürel ortam gibi faktörlerden etkilenir. Bourdieu’ya göre habitus, bireyin hayat boyunca taşıdığı ve içinde bulunduğu alanla etkileşim sonucu sürekli yeniden şekillenen, yapılandırıcı bir mekanizmadır. Dolayısıyla habitus, bireylerin dünyayı algılamasını, düşünmesini ve hareketlerini belirleyen bir yapı olarak karşımıza çıkar.

Habitus doğrudan incelenemez. Toplumsal hayattaki pratikler takip edilerek incelenebilir. Gündelik yaşamda otomatik olarak meydana gelen hareketlerin bütünüdür aslında. Habitusumuzun belirlendiği hareketleri önceden planlayıp uygulayamayız, kendiliğinden gerçekleşir.

Habitus Örnek Olay

Habitus kavramını daha iyi anlamak için bir örnek vermemiz gerekirse; Van’da eğitim gören Ahmet, üstün başarılarından dolayı İstanbul’da çok iyi bir kolejde ücretsiz bir eğitim alması için davet edildi. Başta bu hareket Ahmet’e iyilik gibi görünebilir fakat Ahmet’in habitusu değişeceği için aslında ona kötülük de yapmış oluruz. Çünkü Ahmet daha baskın bir habitus ile karşılaşacak.

Bilindiği üzere baskın habitus genelde meşru kültürü oluşturuyor. Bu nedenle de Ahmet, bir zaman sonra dışlanmamak için meşru kültüre yani baskın habitusa boyun eğmek zorunda kalacak. Yani Ahmet, burada Bourdieu’nun deyimiyle ‘Sembolik Şiddet’ e maruz kalacak. Böylelikle kendi habitusundan yavaşça çıkmış olacak. Unutulmamalıdır ki habitus sonradan değişmiş gibi görülebilir fakat özde aynıdır. Her ne kadar pratiklerde değişse de bazı olaylara vereceğimiz tepkiler ve bazı yatkınlıklarımız aynı kalabilir.

Habitus Değişir Mi?

Habitus zamanla değişebilir, özellikle eğitim veya göç gibi yeni sosyal alanlara maruz kalındığında. Ancak, bu değişim yavaş olur ve bazı erken dönem eğilimler kalıcı olabilir; örneğin, işçi sınıfından gelen biri orta sınıf alışkanlıkları benimseyebilir ama eski alışkanlıkları tamamen bırakmayabilir.

Bu, sosyal hareketliliği anlamada önemlidir; habitus, bireylerin yeni ortamlara uyum sağlamasını zorlaştırabilir, özellikle kültürel sermaye eksikliği varsa. Örneğin, kırsal bir bölgeden gelen bir öğrenci, şehirdeki akademik normlara uyum sağlasa da boş zaman aktivitelerinde eski alışkanlıklarını koruyabilir.

Sonuç olarak nasıl ki kaldığınız yer kalıcı değildir, habitus da kalıcı değildir. Bu nedenden dolayı habitus uzun vadede değişebilmektedir. Yoksul bir ailede dünyaya gelen birinin eğitim aldıktan sonra profesör olup Çankaya’da lüks bir yaşam sürmesi habitusun değiştiğine örnektir. Ancak, şunu unutmayalım; kişi, her ne kadar baskın kültüre ayak uydursa da ilk zamanlardaki habitusundan edindiği davranışları sergileyebilir.

Habitusun Toplumsal Eşitsizlikle İlişkisi

Habitus kavramının temelinde toplumsal eşitsizliğin yeniden üretimi yer alır. Habitus, toplumdaki eşitsizliklerin sürdürülmesinde kritik bir rol oynar çünkü farklı habituslara sahip bireyler, toplumsal alanda eşit fırsatlara sahip değildir. Baskın habitusun taşıyıcıları, toplumda “meşru” kabul edilen kültürel normları belirler ve bu normlara uyum sağlayamayan bireyler dışlanma, ayrımcılık veya sembolik şiddete maruz kalırlar.

Bu süreçte sembolik şiddet kavramı önem kazanır; zira sembolik şiddet, baskın habitusun diğer habituslar üzerindeki hakimiyetini ifade eder. Bu durum çoğunlukla fark edilmeden gerçekleşir ve baskın habitusa sahip olmayan bireyler bu şiddeti içselleştirerek kendi habituslarını değiştirme ihtiyacı duyarlar. Bu da eşitsizliklerin daha derinleşmesine yol açar.

Habitus ve Alan Kavramının İlişkisi

Bourdieu, habitusu anlamak için alan kavramının da bilinmesi gerektiğini belirtir. Alanlar, toplumda bireylerin sosyal sermaye, ekonomik sermaye ve kültürel sermaye gibi farklı sermayeleri kullanarak rekabet ettikleri sosyal mekanlardır. Her alanın kendi kuralları ve kabul edilmiş davranış biçimleri vardır. Bu bağlamda bireylerin habitusu, bulundukları alana göre şekillenir ve alanda yer alan pratikleri yerine getirebilmek için gerekli yatkınlıkları sağlar.

Örneğin eğitim alanında öğrencilerin habitusu, okulun belirlediği normlara uyum sağlamalarını veya sağlayamamalarını belirler. Bu durum da bireylerin alanda başarılı olup olmayacağını doğrudan etkiler. Alan ve habitus arasındaki bu ilişki, bireylerin toplumsal statülerini ve sosyal hareketlilik olanaklarını belirler.

Habitusun Değişim Süreci

Habitus, her ne kadar derin bir şekilde içselleştirilmiş olsa da tamamen sabit değildir. Sosyal çevredeki radikal değişimler veya bireyin yaşam koşullarındaki farklılaşmalar, uzun vadede habitusun dönüşmesine neden olabilir. Sosyal mobilite ile sınıf atlayan bireylerin habitusları kısmen değişebilir ve yeni çevreye uyum sağlama konusunda zorlanmalar yaşanabilir.

Ancak bu değişim genellikle yavaş ve sancılı bir süreçtir. Birey, yeni habitusa adapte olsa bile, önceki sosyal habitusunun izlerini davranışlarında ve düşüncelerinde taşımaya devam eder. Bu nedenle habitusun tam anlamıyla dönüştüğü durumlar nadirdir; genellikle eski ve yeni habitusun birleşimi söz konusudur.

Habitusun Eleştirel Değerlendirilmesi

Habitus kavramı sosyolojik analiz açısından oldukça değerli olsa da bazı eleştiriler almıştır. Habitusun bireyin özgürlüğünü ve rasyonel karar alma kapasitesini göz ardı ettiği yönünde eleştiriler vardır. Özellikle, habitusun bireyleri tamamen belirlediği ve özgür iradenin sınırlı olduğu iddiası, insan davranışlarını fazlasıyla determinist biçimde açıkladığı düşüncesine yol açmaktadır.

Bununla birlikte, Bourdieu habitusun tamamen determinist olmadığını, aksine bireylerin seçeneklerini belirleyen fakat onları tamamen sınırlamayan bir çerçeve sunduğunu savunur. Bireyler, bu çerçeve içerisinde kendi pratiklerini oluşturma özgürlüğüne sahip olsalar da, seçenekler habitusun oluşturduğu sınırlar içindedir.

Habitus Örnekleri

Bordieu’nun habitus kavramını daha iyi anlayabilmeniz için habitus örnekleri:

1.Ahmet’in Özel Okuldaki İlk Günü

Ahmet, 15 yaşında, ailesi bir bakkal işleten küçük bir kasabadan. Bursla girdiği özel bir okulda ilk gününü yaşıyor. Sınıfta, arkadaşlarının küresel meseleler hakkında özgüvenle tartıştığını görüyor ama o çekingen, nasıl katılacağını bilemiyor. Öğle yemeğinde basit bir sweatshirt giyerken diğerleri şık ceketler içinde, o da spor ve hava durumundan konuşuyor, sanat veya politikadan uzak duruyor. Çalışma sınıfı geçmişinden şekillenen habitusu, bu yeni “alan”da kendini yabancı hissetmesine neden oluyor, aksine arkadaşları bu normlara çocukluklarından beri alışık.

2.Elif ve Zeynep’in Tıp Konferansındaki Deneyimi

Elif, 30 yaşında, doktor ebeveynlerle büyümüş bir asistan doktor. Tıp konferansında, sohbet ederken “patofizyoloji” gibi terimleri rahatça kullanıyor, kendini evinde hissediyor. Arkadaşı Zeynep, hemşire, ama tıp dışı bir aileden geliyor, konuşmaya nasıl katılacağını bilemiyor, bazı terimleri anlamıyor. Elif’in habitusu, evde yıllarca tıp konuşmalarına maruz kalmasından geliyor, Zeynep ise bu profesyonel “oyunda” kendini dışarıda hissediyor.

3.Murat ve Ali’nin Düğün Resepsiyonundaki Anı

Bir arkadaşın düğünündeler, Murat 40 yaşında, üst sınıf bir aileden, mekanın art deco dekorunu kolayca yorumluyor, masaya vintage bir şarap öneriyor. Ali, kırsal bir köyden, hava durumu ve yemekten konuşuyor, sanat konuşulunca kendini kaybolmuş hissediyor. Murat’ın habitusu, kültürel birikimiyle şekillenmiş, rahat, Ali ise bu sosyal “alan”da kenarda kalıyor, habitusunun etkisiyle.

Önerilen Yazı

Çatışmacı Kuram Nedir? Özellikleri | Temsilcileri

Habitus Anormallikleri Nedir?

Habitus anormallikleri, bireyin içselleştirdiği toplumsal pratikler ile içinde bulunduğu sosyal alanın beklentileri arasında uyumsuzluk yaşaması durumudur. Bu durum, kişinin alışkın olmadığı bir kültürel ya da sınıfsal habitusla karşılaştığında ortaya çıkar ve genellikle yabancılaşma, içsel çatışma, toplumsal uyumsuzluk ya da sembolik şiddet deneyimleriyle sonuçlanır.

Bourdieu’nun kuramına göre bireyler belirli bir sosyal çevrede edinilmiş habitusu farklı bir sosyal alana taşıdığında bu uyumsuzluk kaçınılmaz hale gelir. Örneğin, kırsalda büyümüş bir bireyin, kentli orta sınıf normlarının egemen olduğu bir akademik çevrede davranışsal farklılıklar sergilemesi, bu tür bir anormalliğe işaret eder. Habitus anormallikleri, bireyin sistemin “meşru kültürüne” dahil olmakta zorlanmasıyla birlikte sosyal dışlanmayı da tetikleyebilir.

Bu kavram, özellikle sınıf geçişleri, göç deneyimleri ya da kültürel asimilasyon süreçlerinde daha görünür hale gelir. Habitusun tutarsızlaştığı her durumda, bireyin davranışlarında kararsızlık, sosyal okumalarında ise belirsizlik ortaya çıkabilir. Bu yönüyle habitus anormallikleri, bireyin toplumsal sistemdeki yerini sorgulamasına ve yeni bir habitus üretim sürecine girmesine neden olabilir.

Özet: Habitus Ne Demek Sorusunu Maddeler İle Tanımlarsak;

Habitus sosyoloji alanında ciddi öneme sahiptir. Daha iyi kavranması için özetler halinde:

• Habitus toplumsallaşmış öznelliklerdir.
• Bireyin içinde bulunduğun ‘alana’ göre şekillenen içselleşmiş failliğidir. Yapıp etmeler bütünüdür
• Bu kavramı bireyin sosyalleşerek kazandığı dış dünyaya yönelik zihniyeti o alan içerisindeki dış dünyayı anlamasını sağlar veya sağlamaz. Burada o alana özgü sermaye çok önemlidir.
• Değişen koşullarda yeni yapıların oluşmasına olanak tanır, dinamiktir.
• Habitus, alan normlarına uygun pratikler üreterek sosyal düzeni sürdürür.
• Bourdieu’yu anlamak üçlemesini anlamaktan geçmektedir. Sermaye – alan ve habitus.
• Yapıları yapılandırma özelliği vardır. Yeni yapıların oluşmasına ve dönüşmesine olanak sağlamaktadır.
• Ekonomik değişimlere uyum, yeni iş pratikleri geliştirir.

Önerilen Yazı

İşlevselcilik Nedir? Temsilcileri, Tanımı ve Özellikleri

Habitus İle İlgili Çıkabilecek Sınav Soru Tahminleri

1. Habitus kavramını örneklerle açıklayınız.
2. Bourdieu’nun habitus kavramı toplumsal eşitsizliği nasıl yeniden üretir?
3. Sembolik şiddet kavramı habitusla nasıl ilişkilendirilir?
4. Habitusun değişebilir olup olmadığını tartışınız.
5. Bourdieu’nun alan ve habitus kavramları arasındaki ilişkiyi örneklerle anlatınız.
6. Habitus kavramının eleştirel değerlendirmesini yapınız.
7. Eğitim alanında habitus kavramının etkilerini açıklayınız.
8. Sosyal mobilitenin habitus üzerinde yarattığı etkileri tartışınız.
9. Gündelik yaşam pratiklerinde habitusun rolünü somut örneklerle açıklayınız.
10. Habitusun bireylerin özgür iradesi üzerindeki etkisini değerlendirin.

Kaynakça:

• Aksu, A. (2019). Pierre Bourdieu ve Habitus Kuramı: Sosyal Bilimlerde Yapı ve Özne Arasındaki Bağ. Ankara Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 7(1), 45-63. https://doi.org/10.1501/Sosyoloji_0000000076
• Bourdieu, P. (2012). Pratik Nedenler: Eylem Kuramı Üzerine. (Çev. H. Yücel). İstanbul: Hil Yayınları.
• Bourdieu, P. (2015). Sosyolojinin Sorunları. (Çev. S. Yılmaz). Ankara: Heretik Yayıncılık.
• Karakaş, M. (2018). Habitus ve Sınıf: Pierre Bourdieu’nün Sosyolojisinde Sınıf Farklılaşmaları. Sosyoloji Konferansları Dergisi, (58), 123-138.
• Öztürk, A. (2020). Bourdieu’nun Habitus Kavramı Üzerinden Sosyal Alan ve Sermaye İlişkisi. Ege Akademik Bakış, 20(3), 387-398. https://doi.org/10.21121/eab.790248
• Uysal, A. (2017). Pierre Bourdieu’nün Habitus Kavramı Üzerine Düşünceler. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15(1), 33-49.
• Giddens, A. (2021). Sosyoloji (H. Özel, Çev.) (7. Baskı). Ankara: Phoenix Yayınevi.