Okul Öncesi Dönemindeki Çocuklara Yönelik Yayınlanan Çizgi Filmlerde Toplumsal Cinsiyet Rollerinin Yansıtılması ve Öğrenilmesi
Toplumsal cinsiyet olgusu; toplum tarafından kolektif olarak oluşturulan, kadın ve erkeğe atfedilen roller ve sorumluluklardır. Toplumsal cinsiyet kapsamındaki roller, bebeklik döneminden başlayarak okul öncesi dönemde öğrenilir. Dolayısıyla toplumsal cinsiyet rollerini ilk olarak ailede öğrenmeye başlarız. Çoğu ebeveyn farkında olmadan, aldıkları oyuncaklarla çocuklarına toplumsal cinsiyet rollerini aşılar. Çünkü farkındalığı gelişmemiş ebeveynler kız çocuklarına oyuncak bebek, erkek çocuklarına ise oyuncak araba alırlar. Haliyle kız çocukları oyuncak bebeklerini kendilerine ait bir parçaymış gibi hissedip, oyuncak arabayla oynamayı reddederler. Erkek çocuklar ise oyuncak arabayı o kadar benimserler ki oyuncak bebeği reddederler. Ebeveynlerin oyuncak seçiminde titiz davranması son derece önemlidir. Çocuklar toplumsal cinsiyet rollerini ve eşitsizliğini oyuncakların yanı sıra, “çizgi filmlerde” de öğrenir. Çizgi filmlerin amacı; çocukları eğlendirmek, eğlendirirken de öğretmektir. Fakat çizgi filmlerin birçoğunda kadın ve erkeklik rollerine sıklıkla rastlanır. Çizgi filmlerde toplumsal cinsiyet rolleri ve eşitsizliği hem sözlü hem de görsel olarak yansıtılıp empoze edilmeye çalışılmıştır. Çocuklar, gelişim süreci içerisindeyken kendiyle özdeşleştirdiği çizgi film kahramanlarının, davranışlarını da taklit eder ve kendilerinden beklenen toplumsal cinsiyet rollerini çizgi filmlerdeki kahramanlarda da görerek cinsiyet rollerini eyleme geçirirler (Aytaş & Özkar, 2021, s.38).
Yoksa çizgi filmlerin gizli bir mesajı mı var? Çizgi filmler toplumsal cinsiyet eşitsizliğini, tatlı bir şekilde gerek görüntü gerek ise ses efektleri ile oluşturdukları karakterlerle yansıtarak, çocuğun kolayca benimsemesini sağlar. Farkındalığı gelişmemiş çoğu ebeveyn bu tarz çizgi filmlerdeki “gizli mesajı” fark etmez. Ebeveynler olarak tabiri caizse uyanık olmalı, sorgulama girişiminde bulunmalıyız. Çocukların oyun oynama pratiklerinde, çizgi filmlerin etkisi yadsınamaz. Hepimizin küçükken oynadığı, hatta eskimeyen “evcilik oyununda” toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin izlerine rastlanır. Evcilik oyununda kız çocuklarının anne rolünü, erkek çocuklarının ise baba rolünü benimsedikleri görülür. Bu bağlamda toplumsal cinsiyet olgusunun oyuncaklara kadar uzandığı, çizgi filmlerde de görülmüştür.
TRT Çocuk kanalında yayınlanan “Pepee” çizgi filmini toplumsal cinsiyet bağlamında değerlendirecek olursak ilk olarak Pepee ve kardeşi Bebe’nin kıyafetlerine dikkat edelim. Pepee erkek çocuğunu temsil ederken, Bebe ise kız çocuğunu temsil etmektedir. Çizgi film sosyolojik bakış açısı ile incelendiğinde kadın karakterler, açık renkli özellikle “pembe ve mor” renklerle sembolize edilirken; erkek karakterlerin ise koyu renkli, özellikle de “mavi” renkle sembolize edildiği görülmüştür. Bu bağlamda çizgi filmde “renklerin cinsiyetlendirilmiş” olduğu görülür.
Ebeveynler de farkında olmadan, toplumun oluşturduğu renklerin cinsiyetlendirilmesi olgusu ile çocuklarına kıyafet alırlar. Çocuk hem çizgi filmde gördüğü, hem de ebeveynin kendilerine aldığı kıyafetlerin rengi ile “renklerin cinsiyetlendirilmiş” olduğunu fark eder. Pepee çizgi filminde kadın karakterler, etek elbise giyerken; erkek karakterler pantolon, gömlek giyer. Toplumsal cinsiyet temelinde, nasıl giyineceğimiz de çizgi filmler aracılığıyla çocuklara empoze edilir. Çizgi filmde Pepee’nin “oyuncak arabalar” ile oynadığı da yine cinsiyetçi bakış açısına dair mesajlar verir. Çizgi filmde gösterilen etkinliklerin tamamı hem kadınlar, hem erkekler tarafından yapılabilecek işler olmasına karşın, çiçek sulama, sofra hazırlama, bebekle ilgilenme gibi işler kadın karakterlere; otomobil, bisiklet ve balon kullanma gibi beceriler ise erkek karakterlere atfedilmiştir (Kalaycı, 2015, s.243). Çocuklar çizgi filmden toplumsal cinsiyet rollerini olumsuz bir şekilde öğrenmektedir.
TRT Çocuk kanalında yayınlanmış olan bir diğer Çizgi film de “Keloğlandır.” Keloğlan çizgi filmini yediden yetmişe, herkes bir defa da olsa izlemiştir. Keloğlan çizgi filminde de toplumsal cinsiyetin izlerini görmek mümkündür. Peki, Keloğlan çizgi filmindeki gizli mesajları kimler fark etti? Keloğlan çizgi filminde, Balkız ve Örgülü karakterlerinin, erkek karakterlere özellikle Keloğlana sürekli “Şimdi ne yapacağız Keloğlan” gibi sorular sordukları görülür. Bu ifadelerde “kız çocuklarının” daha hassas ve korkak oldukları yansıtılmaya çalışılmıştır. Çizgi filmde bir diğer dikkat edilen nokta ise “Mucit Bilgecan Dede’dir.” Çizgi filmin yayınlanan bölümleri boyunca kadın mucit karakterine rastladığı görülmemiştir. Çünkü mucitlik, yani bilim insanlığı mesleği erkeklere atfedilen meslekler içerisinde olup, “toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin meslekler boyutunu” çizgi filmde göstermiştir. Toplumda da bu sebepten ötürü bilim insanlarına “bilim adamı” denilmektedir. Çünkü bilimle uğraşmak toplumsal cinsiyet temelinde “erkeklerin” görevidir.
Sonuç olarak; çizgi filmlerin birçok olumlu yönü olsa da olumsuz yönleri de vardır. Olumsuz yönlerinden biri de “Toplumsal cinsiyet rollerini ve eşitsizliğini” yansıtmasıdır. Çizgi filmler aracılığıyla; toplumsal cinsiyet rolleri, kalıpları, kıyafetleri, renkleri, meslekleri, eşitsizlikleri farkında olmadan çocuk tarafından öğrenilir. Çocukların hayatları için ebeveynlerin bilinçli bir şekilde oyuncak alması, çizgi film izletmesi ve masal okuması gerekir. Bilinçli ebeveyn, bilinçli çocukları, bilinçli çocuklar da bilinçli toplumu inşa eder.
KAYNAKÇA
- Aytaş, M. (2021). Okul Öncesi Çocuklara Yönelik Yayınlanan Çizgi Filmlerde Toplumsal Cinsiyet Rollerinin Yansıtılması: Rafadan Tayfa ve Canım Kardeşim, Anadolu Üniversitesi İletişim Bilimleri Fakültesi Uluslararası Hakemli Dergisi, Cilt:29 Sayı:1.
- Kalaycı, N. (2015). Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Açısından Bir Çizgi Film Çözümlemesi: PEPEE, Eğitim ve Bilim Dergisi, Cilt:40, Sayı:177.
Sevgili Tuğba, bence çok önemli bir konuyu ele almışsın. Lisans eğitimim döneminde cinsellik, seksüalite ve pornografi üzerine kapsamlı bir çalışma hazırlamıştım. Ve açıkçası sonuç ’fecaat’ idi. Duru ve öz olan çalışman ile bir kez daha görmekteyiz ki, birçok medya unsuru gibi çizgi filmler toplumsal cinsiyet rollerinin öğrenilmesinde önemli bir rol oynamakta ve ne yazık ki bu roller çocuklar tarafından bilinçsizce benimsenmekte. İşte bu nokta da ebeveynlerden beklenen sorumluluklar var. Ben yazını okumaktan keyif aldım. Umarım alana ilişkin katkısı bol yazılarını okumaya devam ederiz. Sevgiler.
Çok teşekkür ederim. Toplumsal cinsiyet kalıplarının yıkıldığını görmek dileğiyle. Sevgiler..