Kendi hayatına önem vermeyen başkasının hayatı üzerine yoğunlaşan ve sınırsız emek veren düşünür Ulus Baker’in temel eleştirisi günümüz sosyolojisinin “kanaatler sosyolojisine” dönüştüğüdür.
Eski Yunanlar kanaati (onların deyimiyle doxa), bilginin karşısına koydukları için ele avuca gelmeyen bir şey olarak kalmıştır ama bilgi kanaatin içinden çekilip oluşturulacaktır. Kanaat kendi başına bir bilgi ve episteme oluşturmadığı için, bilginin; parçası, bozulmuş hali ya da çarpıtılması gibi görünüyor (Baker, 2014: 198). Kanaat, bir konuşmada gelen soruya verilen cevaptır. “Bence şu…” diye başladığımız cümledir, doğrulu ya da yanlışlığı belirsizdir. Sosyal bilimlerin hepsi kanaatler bilimidir, nesnel bilim değildir. Sosyolojide de ele alınan çoğu konu, birilerinin düşünceleri gibidir. Birinin ortaya attığı fikri yorumlayıp eleştirilse de atıf yapılıp kendi fikrinizi ekleseniz ya da yapısından bahsetseniz de ortaya çıkacak olan kanaattir (Baker, 2012: 352). Toplumun kanaatleri kalıplaşmıştır. Cevabı bilinen sorular sorulmaktadır yani soruyu sormadan gelecek olan cevap bilinmektedir. Bu sorundan sorundan ziyade, asıl sorun istatiksel olarak bu kanaatlerin niteliksel hale getirilmesidir. Böylelikle güvenilir hale gelecektir.
Durkheim, sosyolojiyi alt dallarına ayırmayı büyük ölçüde tamamlamıştır: din sosyolojisi, kent sosyolojisi, ekonomi sosyoloji, aile sosyolojisi… Tarde büyük bir eksikliği fark etmiştir: Siyaset sosyolojisi neden yok? Siyasetin alanı paramparça olup savaş ve mücadele ile daha da karışmaktadır. Düzenleri ve kuralları tespit ederek toplumsal olgu haline getirmek mümkün değildir. Tarde her ekonomik, kültürel, toplumsal sürecin sonsuz olduğunu ve her bireyin sonsuzca birey olduğu fikrini ortaya atmıştır. Sosyoloji, somut ve bireysel durumlardan oluşmalıdır. Tarde’i mikro-sosyolojinin ve kanaatler sosyolojisinin kurucusu kılan bu düşüncesidir (Baker, 2009; 94-95).
On dokuzuncu yüzyıl sosyal bilimcilerinin bir toplumsal tip oluşturmadan çalışmalarını yürütmeleri imkansızdır. Bu toplumsal tipler birey veya kategori değildir. Onlar toplumların kendilerinin yarattığı birer üründen ibarettir. Bir toplumsal tip yaratabilmek için sorunlar karşısında bilimsel bilgiye değil, hayal gücüne ve olaylardan etkilenebilme kapasitesine ihtiyaç vardır. Ama bu, toplumsal tiplerin takdim edilişinin sistematik olmayacağı anlamına gelmez. Weber ve Simmel toplumsal tipler felsefesini bilimsel bir tarzda sistematik bir hale getirmişlerdir. Toplumsal tipleri yaratabilmek için hayal gücünü, duyguların bilgisini ve olguların bilimsel bilgisini koordine etmeyi başarabilmek gerekir.
19.yy çalışmalarını toplumsal tip oluşturmadan yürütmeleri imkansızdır. Toplumsal tip oluşturmak için sorunlar karşısında bilimsel bilgi yerine hayal gücüne ihtiyaç vardır. Weber ve Simmel, toplumsal tipleri bilimsel bir şekilde sistematik hale getirmişlerdir. Weber’in “ideal tiplerinin” tam tersine sezginin gücüyle, somut toplumsal olayları anlamanın çözümleyici araçlarıdır yani yaşamını sürdürmek zorunda oldukları topluluklardan gelen kişisel özellik, nitellik ve duygular yığını olmasıdır. Yabancı, Yahudi ve Yoksul toplumsal tiplere örnektir.
Ulus Baker’e göre kanaatlere bağlı düşünce sistemi, toplumsal tipleri belirsizleştirir. Simmel’e göre toplumsal tip, tanımlanmış olan tiptir. Toplumsal tiplerin temel şartı, iktidar ya da kurum tarafından görünebilir olmalı ve içinde duygu barındırmasıdır. Toplumsal tipleri oluşturabilmek için hayal gücü, duygular ve olguların bilimsel bilgisi koordine edilebilmelidir. Simmel’e göre toplumsal tip, toplum tarafından oluşturulur. Toplumsal tip günlük hayatta sık sık karşılaştığımız yoksullar ve yabancılar gibi somut kavramlardır. Toplumsal tip, sistemsel ve analitik olarak da açık ve bir imaj olmalıdır. Modern öncesi toplumlarda, toplumsal tip aranmaz çünkü toplumsal tip moderndir.
Kaynakça
- Baker, U. 2014, Sanat ve Arzu, İletişim Yayınları, İstanbul.
- Baker, U. 2012, Dolaylı Eylem, Birikim Yayınları, İstanbul.
- Baker, U. 2009. Yüzeybilim Fragmanlar, Birikim Kitapları, İstanbul.
İlginizi Çekebilir: Sosyoloji Nedir?
Tebrikler.
Teşekkür ederim Mustafa.