Toplumsal sapma, formel ve informel normların dışına çıkılması durumu olarak tanımlanır. Formel normların dışına çıkıldığında hapis cezası gibi yaptırımlarla karşılaşılır. İnformel normlara uyulmadığında ise bazen davranış tepki çekmezken bazen de dışlanma, alay etme vb. yaptırımlarla karşılaşılır. Normlara uyum kadar sapma da evrensel bir olgudur. Toplum, üyelerinin normlara uyumunu bekler ve bunu sağlamak için baskı uygular. Bu baskı insanların normlara uyumu konusunda genellikle etkili olmakla birlikte grup üyelerinin normlara her zaman tümüyle uyması söz konusu değildir. Toplumlar karmaşıklaştıkça normların uygulanması gayri resmilikten resmi süreçler şekline dönüşür (Kara, 2014). Sapma bir eylemin niteliğini teşkil etmez. Ortada olumsuz tepkiler yoksa davranış sapma olarak nitelendirilmez (Goode,2005).
Başlıklar
Toplumsal Sapma Türleri Nelerdir?
Toplumsal sapmanın dört farklı türü vardır. Bunlar Formel, informel; olumlu, olumsuz olarak sıralanabilir. Formel sapmalar; yasaların dışına çıkma, suç işleme durumlarında ortaya çıkar. İnformel sapma ise, toplumda yaygın olan örf, gelenek, görenek vb. toplumsal yasalara uygun olmayan şekilde hareket edildiğinde ortaya çıkar. Olumlu sapmalar, toplumu bir adım öne taşıyacak yenilikleri içeren sapmalardır. Olumsuz sapmalar, genel olarak toplum içinde sevilmeyen, onaylamayan davranışları kapsar.
Toplumsal Sapmaların Nedenleri Nelerdir?
Toplumsal sapmaların nedenleri başında sapmalara karşı geliştirilen yaptırımların, cezaların yetersiz olması gelmektedir. Yaptırımların gerektiği gibi uygulanmaması da nedenler arasındadır. Normların bireyler tarafından anlaşılamaması, bireyin kültürünü içselleştirememiş olması, göç durumunda yeni kültüre adapte olamamak, sapmış olan grupların bağlılıklarının çok güçlü olması diğer nedenlerdendir. Sapmaların nedenleri ekonomi kaynaklı da olabilir. Adaletsiz gelir dağıtımı, yüksek enflasyon oranları, işsizlikten de kaynaklanabilirler. Bireylerin kişilik bozukluğu vb. psikolojik rahatsızlara sahip olmaları dumurlarında da sapmalar görülebilir.
İlginizi Çekebilir: Kolektif Bilinç Nedir?
Toplumsal Sapma Örnekleri
Cinayet işlemek, rüşvet alıp vermek, hırsızlık yapmak sıkılıkla görülen toplumsal sapmalardandır. Sosyal sapmalar toplumdan topluma farklılık gösterebilir. Örneğin İran’da kadınların eşarpları olmadan dışarıya çıkmaları sapma olarak görülmekte ve ağır yaptırımlar uygulanmaktadır. Birçok ülkede trans bireyler, marjinal olarak görülüp toplumun dışına itilme ve damgalanma ile karşılaşmaktadırlar. Toplumda yanlış giden şeylere karşı tepki göstermek de sapma olarak adlandırılır. Martin Luther’in endülüjans kağıtları, yozlaşmış dini uygulamalara karşı çıkarak reform hareketini başlatması olumlu sapmaya örnek gösterilebilir.
Toplumsal Sapma ve Suçun Ortaya Çıkış Sebepleri
Toplumsal sapma ile suç, benzer gibi görülseler de farklılıklar vardır. Sapma kavramı, suça göre daha geniştir. Yasaları çiğnemek suçu oluştururken, sapmaya birçok etmen sebep olabilir. Sapmaların hepsi suç kapsamında değildir. Suç, ceza yasalarında yer alırken, sapmaların çoğu için böyle bir durum söz konusu değildir. Yasaların yeterince caydırıcılığı olmaması, cezaların uygulanmaması ya da az uygulanması suç ve sapmaların ortaya çıkma nedenlerindendir. Belli bir kesime ya da kişilere yasalardan farklı muameleler yapmak da sebepler arasındadır. Ceza ve yaptırımların yetersiz olması kişileri cesaretlendirmekte sapma ve suçun yaygınlaşmasına sebebiyet vermektedir.
Toplumsal Sapma Hangi Eyleme Yol Açar?
Toplumsal sapma, toplumsal kınama eylemine yol açmaktadır. İnsanlar sapmış olan bireye veya bireylere karşı yaptırım uygulamak isterler. Kınamayla birlikte sapmanın türüne göre yasal cezalar verilmesi de söz konusu olabilir. Toplumsal kınama beraberinde damgalanmayı da getirir. Damgalanan birey bu damgadan kolay kolay kurtulamaz. Bazen bireyler kurtulmak için çaba sarf ederken bazense damgalanmadan etkilenerek kötü davranışlar sergilemeye başlayabilirler.
Sosyolojide Olumlu Sapma Nedir?
Sosyolojide olumlu sapma, toplumun gelişmişlik düzeyini yükseltme, toplumda olan yanlış uygulamaları ortadan kaldırma, ideal olanı yaygınlaştırma adına ortaya çıkmış sapmalardır. Toplumların, kültürlerin, dinlerin değişmesinde ve gelişmesinde büyük rol oynarlar. Toplumdaki mevcut normlara karşı çıkan toplumun önünde olan bilgili kişiler olumlu sapmaların öncüleridir. Bu kişiler, karşı çıktığı normların değişmesine ve yıkılmasına sebep olabilirler. Böylelikle toplumsal değişim kaçınılmaz hale gelir.
Formel Toplumsal Sapma Nedir?
Formel toplumsal sapma, yasalarla belirlenmiş normların dışına çıkılması ve bu yasalara aykırı hareket edilmesi durumunda oluşan sapmalara verilen addır. Suçlar da bu kapsamda ele alınmaktadır. Formel sapmalarda hukuksal yaptırımlar uygulanır. Yasaların ihlalini içeren formel sapma hapis cezası, para cezası, topluma hizmet uygulaması gibi yaptırımlarla sonuçlanır. Rüşvet, tecavüz, taciz, hırsızlık, cinayet formel sapmalardan bazılarıdır.
İlginizi Çekebilir: Toplumsal Norm Nedir?
Toplumsal Sapma Kuramı Kime Aittir?
Toplumsal sapma kuramının temellerini Durkheim atmışıtr. Birden fazla toplumsal sapma teorisinden bahsetmek mümkündür. Durkheim’ın temellilerini atmış olduğu teoriyi ileriye taşıyan kişi Merton’dur. Durkheim’a göre bir toplumda belirsizlik, bunalım, değişimler söz konusu olduğunda normların yıkılması olarak adlandırdığı anomi durumu ortaya çıkar. Durkheim, anomiyi bir grup içindeki göreli normsuzluk olarak tanımlarken, Merton anomiyi kültürel anlamda bir çöküş olarak görür. Durkheim, toplum düzeninin insanların sapkınlaşmasını engellediğine inanırken, Merton normların bireyler üzerinde baskı yarattığını bunun sonucunda insanların sapkın davranışlara yöneldiğini öne sürer. Merton’a göre sapma, kültürel değerler arasındaki boşluk veya uyumsuzluktur. Sosyal ve ekonomik düzen sapkın davranışlara neden olmaktadır (Goode, 2005: 61).
Kaynakça
- Giddens, A. (2019). Sosyoloji. İstanbul: Kırmızı Yayınları.
- Goode, E. (2005), Deviant Behavior, 7th ed., Prentice Hall, New Jersey.
- Kara, İ. (2014), ŞİDDETE DAYALI SUÇLARDA BAĞIMLILIK VE BAĞIMLILIK MERKEZLERİNİN İYİLEŞTİRMEDEKİ ROLLERİ: İZMİR ÖRNEĞİ
- Merton, R. K. (1968), Social Theory and Social Structure, Enlarged Edition, The Free Press, New York.
- Pehlivan, B. M. HOW SOCIAL DEVIANCE IS REPRESENTED AND CONTROLLED BY MASS MEDIA: A FIELD STUDY ON CHILDREN’S ANIMATED MOVIES. LAÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 7(2), 162-173.
- https://courses.lumenlearning.com/boundless-sociology/chapter/deviance/
